Treed in Van Goghs voetsporen in Drenthe

In september 1883 verhuisde Vincent van Gogh van Den Haag naar Drenthe. Theo keurde Vincents relatie met prostituee Sien Hoornik af en haalde hem over om bij haar weg te gaan. Drenthe zou hem inspireren. Net zoals het Anthon van Rappard had geïnspireerd. En hij kon daar collega-schilder Max Liebermann ontmoeten. Verhuizen van Den Haag naar Drenthe zou zijn zoals de succesvolle schilders Rousseau, Millet en Dupré die van Parijs naar Barbizon trokken om daar het prachtige landschap te schilderen.

Maar het liep anders. Vincent miste Sien en haar kinderen. Liebermann was al vertrokken. De meeste kunstenaars bezochten prachtige dorpen als Rolde, Vries, Exloo, Westerbork en Zweeloo in de zomer. Hoogeveen en Nieuw-Amsterdam in de herfst bleken heel wat anders. Van Gogh was eenzaam en verhuisde drie maanden na aankomst naar Nuenen om bij zijn ouders te gaan wonen. Maar het Drentse landschap en de mensen daar hadden zijn hart gestolen. De basis van zijn schildercarrière?

Treed je in Van Goghs voetsporen in Drenthe dan zie je niet alleen de minder bekende locaties die hij schilderde. Je komt ook achter Van Goghs intense manier om kleuren en emoties waar te nemen van de wereld om hem heen.

Aankomst in Hoogeveen

De eerste weken in Drenthe verbleef Vincent van Gogh in het pension van Albertus Hartsuiker aan de Pesserstraat 24 in Hoogeveen. Het huis zelf bestaat niet meer. Op deze locatie staat een nieuw huis met bed en breakfast. Een bijzonder besef om te verblijven waar Vincent woonde, maar Drenthe biedt ook een grote verscheidenheid aan authentieke cottages om te huren.

Van Gogh was er klaar voor om vanuit daar de schoonheid van Drenthe te aanschouwen: "Door Hoogeveen te nemen als uitgangspunt geloof ik wel gedaan te hebben. Althans het is wel aardig dat ik reeds den eersten avond hoor ik met die schuiten de heele Veenstreek kan doorvaren tot de Pruissische grens & ’t Zwarte Meer toe."

Begraafplaats Hollandscheveld

Vier dagen na aankomst in Hoogeveen maakte Van Gogh een trip naar Hollandscheveld. Hij schilderde de begraafplaats aan de Kerkhoflaan, een onderwerp dat voor hem de verbinding tussen mens en natuur symboliseerde. Helaas is het schilderij verloren gegaan, maar hij schreef erover aan zijn broer. En dankzij zijn begeleidende schets met zicht vanaf de begraafplaats op de toren van de kerk van Hollandscheveld weten we de exacte plek waar hij zijn schildersezel heeft neergezet.

"Ge vindt hierachter het croquis van ’t Kerkhofje. De kleur is aldaar zeer eigenaardig. Het is iets schoons de echte heide op de graven te zien, de geur van terpentijn heeft iets mystieks. De donkere strook masthout die het afsluit scheidt een tintelende lucht van den ruigen grond, die in ’t algemeen een rosse kleur heeft - fauve - bruinachtig - geelachtig doch overal met lilas toonen.”

Driftbrug Zwinderen

Als je vanuit Hoogeveen 27 km naar het oosten reist, kom je in Nieuw-Amsterdam. Van Gogh verliet Hoogeveen na een paar weken omdat hij niet helemaal tevreden was over zijn atelier daar. Hij koos ervoor om per trekschuit te reizen, wat hem meer dan 6 uur kostte. In dat tempo kon hij de overweldigende schoonheid van de Drentse heide en het veen in zich opnemen.

"Het land U te beschrijven zoo als ’t zou behooren gedaan te worden zie ik geen kans toe daar de woorden mij ontbreken. Maar stel U voor de oevers van ’t kanaal als mijlen en mijlen Michels of Th. Rousseau’s b.v., van Goyens of Ph. de Konink.”

Een schets in zijn brief toont halverwege Zwinderen een van de ‘vreemde hulzen van ophaalbruggen geprofileerd tegen de krioelende avondlucht’.

Van Gogh Huis Drenthe in Nieuw-Amsterdam/Veenoord

Een sentimenteel hoogtepunt van het treden in Van Goghs voetsporen in Drenthe is het binnenstappen van zijn slaapkamer. Het is verstandig om de rondleiding door het Van Gogh Huis (Van Goghstraat 1 :) vooraf te reserveren. Onze gids vertelde vol passie tot in de kleinste details over Van Goghs verblijf in dit voormalige pension van Hendrik Scholte.

"Ik heb nu een redelijk groote kamer waar een kagchel gezet is, waar toevalligerwijs een klein balcon aan is. Van waar ik reeds de heide met de keeten zien kan. Verder zie ik op een heel curieuse ophaalbrug. Nu, beneden is herberg & een boeren keuken met open turfvuur, heel gezellig s’avonds. Men kan ’t best denken bij zoo’n boerenhaard waar een wiegje bij staat. Als ik melankoliek me voel of ergens niet uit kan, ga ik maar eens naar beneden.”

Ophaalbrug Nieuw-Amsterdam

Vanaf zijn balkon kon Vincent de heidevelden, hutten en een ophaalbrug zien. De brug is vervangen en iets naar rechts verplaatst. Er zijn nu auto's. Huizen zijn tegenwoordig lekker warm in de winter. We hebben ook internet, medicijnen en sociale voorzieningen. Maar zou Vincent deze plek nu net zo mooi hebben gevonden als toen..?

In 1883 was Van Goghs schildercarrière nog maar net begonnen. Maar hij had al heel wat van de wereld gezien. Voordat Vincent begon met schilderen, had hij al in Londen, Parijs en Amsterdam gewoond. Maar natuur en hardwerkende boeren inspireerden hem meer dan hectische steden. Dat besefte hij in Drenthe opnieuw.

Al in 1874 schreef Van Gogh aan zijn broer: "Blijf maar altijd veel wandelen & veel van de natuur houden, want dat is de ware manier om de kunst meer & meer te leeren begrijpen. De schilders begrijpen de natuur & hebben ze lief, & leeren ons zien."


Kaart ophaalbrug Nieuw-Amsterdam 1883 and 2022


Van Gogh Huis Drenthe in Nieuw-Amsterdam/Veenoord

'Van Gogh-kerkje' te Zweeloo

Op 1 november reisde Van Gogh van Nieuw-Amsterdam naar Zweelo in de hoop de Duitse schilder Max Lieberman te ontmoeten. Om 3 uur ’s ochtends reed hij in een open kar in het donker mee met de lodge-eigenaar. De mysterieuze en vredige stilte maakte nog meer indruk op hem dan de tocht met de trekschuit een paar weken daarvoor.

Helaas was Liebermann al vertrokken, maar Van Gogh genoot van "..enorme mosdaken van huizen, stallen, schaapskooien, schuren. Hier zijn de woningen heel breed, tusschen eikenboomen van een superbe brons – Toonen in het mos van goudgroen, in den grond van roodachtigen of blaauwachtigen of geelachtigen donkere lilasgrijzen, toonen van onuitsprekelijke reinheid in het groen van de korenveldjes."

Hij maakte een tekening van de 13e-eeuwse kerk (De Wheem 10) die hem deed denken aan een kerk die Millet schilderde in Normandië, Frankrijk.

"Ik kwam voorbij een oud kerkje, net precies, net precies l’eglise de Greville v.h. schilderijtje van Millet v.d. (Museum in, VGS) Luxembourg, hier kwam in plaats van het boertje met de spade van dat schilderij, een herder met een koppel schapen langs de hegge."


Millets 'l’Eglise de Greville’

De Boomgaard van Zweelo

Omdat alle schilders Zweelo al hadden verlaten voordat Van Gogh dit prachtige dorp bezocht, besloot hij een schets te maken van dezelfde appelboomgaard die Liebermann schilderde, terwijl hij wachtte op zijn huisbaas om terug te keren naar Nieuw-Amsterdam.

Het zicht op de boerderij (nu Kruisstraat 5) dat Van Gogh had, wijkt iets af van de plek op de foto. Die is genomen in de achtertuin van Bistro Tante Sweel (Hoofdstraat 15), destijds de herberg van Jan Mensingh, waar een prachtige lindeboom staat ter herinnering aan Vincents bezoek.

Plaggenhutten in Drenthe

De watermolens die Van Gogh schilderde in Nuenen zijn door de jaren heen zorgvuldig onderhouden. Op het caféterras van Van Gogh in Arles kun je nog steeds wat drinken. De kerk in Auvers-sür-Oise zal er waarschijnlijk nog eeuwen staan.

Maar de plaggenhutten in Drenthe zijn verdwenen. Om toch een ​​idee te krijgen van het sobere leven van de veenarbeiders destijds kun je op 5 minuten lopen van de Hoogeveenseweg (Google Maps QH6J+9W), Nieuw Balinge een replica hut bezoeken.

"En nu, toen de avondschemering viel – verbeeld U de stilte, den vrede van toen! Verbeeld U een laantje van hooge populieren met de herfstblaadjes toen, verbeeld U een breeden modderweg, alles zwarten modder met regts hei tot in ’t oneindige, links hei tot in ’t oneindige, een paar zwarte, driehoekige silhouetten v. plaggen keeten waar door de venstertjes een rood licht schijnt van ’t vuurtje, met enkele plassen vuil geelachtig water die de lucht weerspiegelen, waar veenstammen in verrotten.”

Cottages in de herfst

De herfst is voor de meeste mensen somber en donker. Van Gogh zag kleuren. Een willekeurig uitzicht in het prachtige dorp Zweelo in november 2023 komt behoorlijk in de buurt van wat Van Gogh gezien moet hebben in 1883. Aardse tinten groen, bruin, grijs, rood en zelfs blauwe verf en Van Goghs dagen "Als een droom ging die dag voorbij, ik was zoo verdiept in die navrante muziek geweest den heelen dag, dat in letterlijken zin ik zelfs eten & drinken had vergeten.”

Nationaal Park Dwingelderveld

Drente heeft 3 nationale parken. Op nog geen 2 uur van het drukke Amsterdam kun je wandelen in het grootste aaneengesloten stuk natte heide van West-Europa. Met een beetje fantasie dwaal je rond in Van Goghs 1883.

De stilte van Drenthe ontroerde Van Gogh. En tegelijk besefte hij de schoonheid van goed gezelschap. Sien in Den Haag en zijn broer Theo in Parijs waren ver weg..

"Wat zou ik willen we hier zamen konden loopen en zamen schilderen. Ik geloof het land U zou inpakken en overtuigen. adieu, ik hoop gij wel zijt & een beetje voorspoed zult hebben. Ik dacht op dezen tocht zoo telkens & telkens aan U. Met een handdruk."

Tout à toi, Vincent

Misschien vind je dit ook leuk om te lezen:

• Treed in Van Goghs voetsporen in Zuid-Frankrijk
• Treed in Van Goghs voetsporen in Nuenen
• Treed in Van Goghs voetsporen in Auvers-sûr-Oise
• Treed in Van Goghs voetsporen in de Borinage

Tip: De tentoonstelling "Op reis met Vincent" is tot 7 januari 2024 in het Drents Museum in Assen te zien.